σκυμμένοι στον χρόνο

Ο χρόνος για μένα δεν είναι κάτι που φεύγει, αλλά κάτι που είναι να έρθει. Έχω μια μελλοντική σχέση μαζί του και όχι παρελθοντική. Κοιτάζω μπροστά τα χρόνια που μου μένουν (και όχι αυτά που έφυγαν), και τρέχω να προλάβω.

Με προτεταμένο το μέτωπο σκύβω μπροστά το κεφάλι και εφορμώ κατακούτελα στα 24ωρα να τα νικήσω, να μην παρασυρθώ από τη ροή τους, να μην περάσουν οι ώρες χωρίς να έχω κάνει κάτι που θα κεφαλαιοποιεί τη μέρα μου, ώστε στο μέλλον να απολαύσω μαζεμένα όσα στερούμαι τώρα.

Μόνο που το μέλλον δεν έρχεται ποτέ, αφού το μέλλον είναι αυτό ακριβώς που λέει: μέλλον = ένα διαρκές μετά, στο οποίο δεν φτάνω ποτέ.

Έτσι όπως είμαι σκυμμένος δεν αντιλαμβάνομαι ότι δεν φτάνω πουθενά και συνεχίζω να διασχίζω τις ώρες κοιτάζοντας μόνο μπροστά, σαν άλογο με παρωπίδες, ζεμένο στο αλώνι του χρόνου, να αλωνίζω ξένα στάχυα.

Υπάρχουν, όμως, κάποιες στιγμές που σηκώνω το κεφάλι, στιγμές υπέροχες που κατακλύζουν το πεδίο μου και με αναγκάζουν να σταματήσω. Τότε, στιγμιαία, νιώθω ότι έχω φτάσει, ότι είμαι εκεί που ήθελα πάντα να είμαι.

Άλλες φορές είναι το χιόνι που πέφτει ή κάποιο δειλινό σε μια παραλία, άλλες φορές ένας ήσυχος δρόμος τα ξημερώματα ή ένα ξέφωτο στο δάσος, άλλες το παιδί μου ή μια καλή παρέα, και σχεδόν πάντα η ερωτική σύγκλιση όταν συμβαίνει, που μου χαρίζουν αυτές τις στιγμές.

Εύχομαι πολλές ανάλογες στιγμές σε όλους που διασχίζουν σαν κι εμένα σκυμμένοι τον χρόνο, όποιο περιεχόμενο κι αν τις δίνουν, αρκεί να τους χαρίζουν τη λύτρωση από το μέλλον, με ένα παρόν που έχει όλα όσα θέλουν, έστω για λίγο.

μία αγκαλιά

Όλα αυτά που θέλω, μπορούν να χωρέσουν σε μια αγκαλιά. Μπορεί να θέλω πολλά, αλλά τελικά δεν θέλω τίποτε περισσότερο από αυτή.

Όσα θέλω να κάνω δεν έχουν νόημα αν δεν μου ανοίγουν τα χέρια αυτής της αγκαλιάς, δεν έχουν αξία αν δεν συνεισφέρουν στο ναό της αγάπης που φτιάχνουν τα αγκαλιασμένα μας σώματα.

Μια αγκαλιά που να περικλείει ό,τι δικό μας δεν μπορεί να χωρέσει αλλού, ό,τι μυστικό δεν μπορούμε να μοιραστούμε παρά μόνον αγκαλιασμένοι.

Μια αγκαλιά που να απορροφάει όλο μας το είναι, έτσι που τίποτε να μην μας περισσεύει, τίποτε να μην εξέχει, και να είμαστε οι δυο ένας κύκλος. Δύο μισά που ενώθηκαν σε ένα όλο. Η πλήρης αποδοχή του ενός προς τον άλλο.

Ναι, δεν χρειάζεται να προσπαθήσω για τίποτε περισσότερο. Στην αγκαλιά σου όλα έχουν γίνει έτσι όπως πρέπει.

Η αρχή του να νιώθεις καλά.

Δεν μπορώ να σκεφτώ άλλη βασική αρχή στη ζωή από το να νιώθει κάποιος καλά. Μου είναι αδύνατο να διανοηθώ κάτι πιο σημαντικό από αυτό, αφού ό,τι κι αν κάνω δεν αποσκοπεί παρά στο να με κάνει να νιώσω καλά. Ακόμη κι αν πρόκειται για κάτι που μου κοστίζει, το κάνω γιατί προσδοκώ με αυτό να αισθανθώ καλύτερα. Υπάρχουν περιπτώσεις που αυτό που κάνω μπορεί να μου κοστίσει και την ίδια μου τη ζωή, αλλά θα το κάνω προκειμένου να νιώσω καλά, εφόσον αν δεν το έκανα θα ένιωθα χάλια.

Η αρχή του να νιώθεις καλά ή the feel-good principle - όπως τη λέω στα αγγλικά, διεθνοποιώντας την – είναι απλή, αλλά την ίδια στιγμή σύνθετη. Η «συνθετότητά» της οφείλεται πρωταρχικά στο ότι για να νιώσεις καλά απαιτείται η σύνθεση του εγώ σου με ένα άλλο εγώ ή με κάτι άλλο, με το οποίο συν-τιθέμενος εισπράττεις την ευφορία της ενότητας.

Εμείς από μόνοι μας και ξεκομμένοι, δεν μπορούμε να εισπράξουμε αυτό το αίσθημα. Ακόμη και στην περίπτωση των ναρκωτικών, μεσολαβεί η ένωση του χρήστη με κάτι άλλο, με τη ναρκωτική ουσία, για να νιώσει καλά. Δεν νιώθει καλά από μόνος του. Μάλλον, νιώθει χάλια.

Από μόνοι μας, βέβαια, μπορούμε να υποπτευθούμε το αίσθημα της ευφορίας προεισπράττοντάς το με τη φαντασία μας, που θα μας κινητοποιήσει προς τα εκεί που φανταζόμαστε ότι θα νιώσουμε καλά.

Το σώμα μας έχει την ευφορική προδιάθεση μέσα του και διαθέτει ουσίες «μεθυστικές» που το ωθούν στη μέθεξή του με ό,τι θα του δώσει το αίσθημα της ευφορίας. Αν η μέθεξή μας, μάλιστα, παράγει και κάτι, όπως κάποιο παιδί ή κάποιο έργο ή κάτι τι άλλο που μορφοποιεί το προϊόν της ένωσής μας, τότε η σύνδεση το εγώ μας αποκτάει διάρκεια.

Στην περίπτωση των παιδιών, το γονεϊκό εγώ μπορεί να φτάσει και στην αυταπάρνηση, θέτοντας το καλό των παιδιών πάνω από το δικό του. Ανάλογες περιπτώσεις πρόκρισης του καλού κάποιου άλλου ή του γενικού καλού έναντι του δικού μας δείχνουν τη στενή εξάρτηση της δικής μας ευτυχίας με την ευτυχία πέρα από εμάς.

Γι’ αυτό, την ίδια στιγμή που μπορεί να ακούγεται εγωιστικό να λες ότι αυτό που θέλεις είναι να νιώθεις καλά, δεν είναι καθόλου.

εσωτερικές και εξωτερικές σχέσεις

Μια βασική διάκριση των σχέσεων μας είναι αν αυτές είναι εσωτερικές, ήτοι σχέσεις που πηγάζουν από ένα δικό μας (εσωτερικό) αίτημα ή εξωτερικές, τουτέστιν σχέσεις που υπακούουν σε εξωτερικές προσταγές.

Ο χαρακτηρισμός μιας σχέσης σε εσωτερική ή εξωτερική δεν σημαίνει ότι αυτή είναι μόνο το ένα ή το άλλο, αφού καμία σχέση δεν μπορεί να είναι αμιγής και ξεκομμένη από το έξω ή από το μέσα. Η εσωτερική σχέση έχει ανάγκη το έξω για να εκδηλωθεί και η εξωτερική έχει ανάγκη το μέσα (τη συγκατάθεση του υποκειμένου) για να υπάρξει.

Αυτό που χαρακτηρίζει μια σχέση εσωτερική ή εξωτερική εξαρτάται κάθε φορά από το τι είναι καθοριστικό στη διαμόρφωσή της. Αν η σχέση ξεκινάει από μέσα μας, από μια εσωτερική μας δια-θεση που βγαίνει προς τα έξω για να πάρει θέση, να εκφραστεί θαρραλέα και να σχετιστεί ειλικρινά, (διακινδυνεύοντας την απόρριψη), τότε χαρακτηρίζεται ως εσωτερική. Αν μάς επιβάλλεται από έξω, ως θέση ζητούμενη από τους άλλους, την οποία εμείς υιοθετούμε φερόμενοι και σχετιζόμενοι σύμφωνα με αυτήν, (για να έχουμε την αποδοχή τους), τότε χαρακτηρίζεται ως εξωτερική.

Η εσωτερικότητα συνεπάγεται την αυθεντικότητα της έκφρασης, με όποιο κίνδυνο μπορεί να σημαίνει για το άτομο που εκφράζεται ειλικρινά, αλλά αν αυτό καταφέρει και σχετιστεί επιτυχώς, σύμφωνα με τα ειλικρινή του ζητούμενα, τότε συντελεί στην παραγωγή καθαρών μορφών.

Η εξωτερικότητα συντελεί στην αναπαραγωγή ψευδεπίγραφων μορφών, χωρίς αλήθεια και αυθεντικότητα. Τη μετέρχονται άτομα υποταγμένα και δειλά, τα οποία παρόλα αυτά μπορεί να είναι «καταξιωμένα», λόγω της εύκολης αποδοχής που τους εξασφαλίζει η μίμηση των κοινωνικών προτύπων.

Γι’ αυτό, το κριτήριο της εσωτερικότητας ή εξωτερικότητας είναι σημαντικό για τη σωστή εκτίμηση ή αποτίμηση του άλλου, πέρα από την κοινωνική του θέση και αποδοχή.

Στη δραματική τέχνη, όταν λέμε ότι ένας ηθοποιός "παίζει εξωτερικά" εννοούμε ότι ερμηνεύει επιδερμικά τον ρόλο του, χρησιμοποιώντας μια επιφανειακή μιμητική, με συσπάσεις μυών, χειρονομίες και εκφορά του λόγου χωρίς εσωτερική αίσθηση του ρόλου, δηλαδή χωρίς την προσωπική του συμμετοχή στο δράμα και χωρίς συναίσθηση της κατάστασης στην οποία βρίσκεται ο χαρακτήρας που ερμηνεύει. Απλά μιμείται εξωτερικά χαρακτηριστικά της κατάστασης και έτσι δεν μας μεταφέρει τίποτε από την αλήθεια της. Συνήθως αυτό γίνεται αντιληπτό από τον μέσο θεατή, αλλά αν ο ηθοποιός είναι επιτήδειος μπορεί να μας ξεγελάσει. Το αν θα το καταλάβουμε ή όχι, έχει να κάνει με το αν έχουμε αναπτύξει τη δική μας εσωτερικότητα θέτοντας συνειδητά το αίτημα της αυθεντικότητας στους εαυτούς μας, άρα και στους άλλους.

ο τρόπος που μεγαλώνουμε

Όλοι πλέον έχουμε καταλάβει πόσο σημαντική είναι η παιδική ηλικία στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου. Εγώ μάλιστα θα έλεγα ότι η διαμόρφωση ενός ολόκληρου πολιτισμού εξαρτάται από τον τρόπο που μεγαλώνει τα παιδιά του. Μόνο που δεν έχει γίνει ακόμη ξεκάθαρο ποιος είναι ο σωστός τρόπος και ποιος ο λάθος.

Στην ουσία υπάρχουν δύο σχολές.

Η μια θεωρεί ότι κατέχει το σωστό και είναι αποφασισμένη να το περάσει στα παιδιά βάζοντάς τα να αποστηθίσουν τα διδάγματά της, δηλαδή επιβάλλοντάς τους το από έξω. Εγώ τη λέω εξωτερική σχολή ή σχολή επιβολής της εξωτερικότητας. Αυτή η σχολή είναι στηριγμένη σε πατριαρχικές, θρησκευτικές πατέντες, όπου το σωστό μάς έρχεται από έξω, με τη μορφή εντολών του Θεού. Μια τέτοια σχολή είναι καθαρά η ελληνική.

Η άλλη λέει ότι το σωστό είναι κάτι που το ψάχνουμε, και έτσι καλλιεργεί στα παιδιά τη δική τους ερευνητική ικανότητα, δίνοντας τους απλά τα μέσα και ένα γενικό πλαίσιο έρευνας και διατύπωσης των δικών τους ιδεών. Αυτή είναι η εσωτερική σχολή και αποτελεί προϊόν των κινημάτων αμφισβήτησης, που έλαβαν χώρα σε Ευρώπη και Αμερική καταφέρνοντας να σπάσουν τα "πατριαρχικά" στεγανά σε κάποιους τομείς.

Ο τρόπος που αντιλαμβάνονται την εκπαίδευση οι δύο σχολές είναι διαφορετικός.

Η εξωτερική θεωρεί ότι το παιδί δεν έχει μια δική του, εσωτερική τάση για γνώση και μάθηση, νομίζει ότι είναι εκ προοιμίου «κοπάνας», και το κυνηγάει να στρωθεί στο διάβασμα και να γίνει σωστός άνθρωπος. (Ο προπατορικά αμαρτωλός άνθρωπος που πρέπει να φάει όλη τη ζωή του για να αποδείξει ότι δεν είναι κτήνος.)

Η εσωτερική εμπιστεύεται το παιδί, ακούει τις ανάγκες του και ανταποκρίνεται σε αυτές, δίνοντάς του όσα ζητάει να μάθει όταν έρθει η ώρα του, χωρίς να τρέχει από πίσω του για να του ταΐσει την προπαίδεια με το ζόρι. Αυτή η μέθοδος εκτός ότι καλλιεργεί μια σχέση εμπιστοσύνης και πίστης του παιδιού στον εαυτό του, κάνει τη γνώση δική του υπόθεση επιτρέποντας του μια σχέση ουσιαστική με τα πράγματα.

Η εξωτερική μέθοδος κατευθύνει το παιδί σε μια σχέση επιφανειακή με τον κόσμο και με τον εαυτό του, αναγκάζοντάς το να μιμείται πρότυπα που δεν είναι δικά του, να γίνεται σαν τους γονείς του, να μην εξελίσσεται και απλά να γκρινιάζει που δεν του βγαίνει όλο αυτό σε καλό, αφού για το καλό του υποτίθεται έπρεπε να τα κάνει όλα αυτά που του λέγανε.

Εμείς οι δύο, πέρα από εμένα και εσένα.

Ανάμεσα σε σένα και μένα γεννιέται κάτι τρίτο όταν ενωνόμαστε, ένα «εμείς» πέρα από εμένα και εσένα, κάτι που έχει τη δική του ζωή. Η σύλληψή του γίνεται από την πρώτη μας συνάντηση και μετά αυτό μεγαλώνει, παίρνει σάρκα και οστά φτιαγμένα από αναμνήσεις, εκμυστηρεύσεις, ερωτικές περιπτύξεις, όνειρα που μοιραστήκαμε, ταινίες που είδαμε μαζί, παρέες που φτιάξαμε, κοινή γλώσσα και αστεία.

Αυτό το «εμείς» φτιάχνεται από ό,τι του δίνουμε. Όσα περισσότερα του δίνουμε, τόσο πιο πλούσιο. Όσα λιγότερα, τόσο πιο φτωχό. Άλλες φορές είναι ισχυρό και μακροημερεύει, άλλες φορές καχεκτικό και πεθαίνει. Μπορεί να του συμβούν διάφορα, άλλα ατυχή και άλλα ευτυχή, άλλα να το καταδικάσουν σε πρόωρο θάνατο και άλλα να το προικίσουν πλουσιοπάροχα, ακόμη και με απογόνους.

Κάποιοι δεν καταλαβαίνουν ότι αυτό το «εμείς», το εμείς του ερωτικού ζεύγους, δεν είναι αποτέλεσμα της πρόσθεσης δύο «εγώ», του δικού τους και του άλλου, αλλά προϊόν της σύνθεσής τους. Αυτοί, ακόμη και όταν κάνουν έρωτα, επιμένουν στις δικές τους συνήθειες, και δεν συμμετέχουν ουσιαστικά στην υπέρτατη πράξη του ζεύγους, στην ερωτική, όπου το κάθε ζευγάρι συνθέτει τον δικό του τρόπο.

Όταν αναφέρομαι στο ερωτικό ζευγάρι, δεν εννοώ αναγκαστικά αυτό που θα ζήσει μαζί. Ένα ζευγάρι μπορεί να υπάρξει μόνο για μια νύχτα, αλλά για να υπάρξει (συν)ουσιαστικά πρέπει οι δύο που το φτιάχνουν να ανοιχτούν ο ένας στον άλλο και να μη μείνουν στο εγώ τους. Βέβαια, αν αυτό συμβεί το πιο πιθανό είναι να ξανασυναντηθούν, (εκτός αν υπάρχουν άλλα εμπόδια).

Έχουν ειπωθεί πολλά για την ερωτική φύση του ανθρώπου, για το αν είναι πολυγαμική ή μονογαμική. Εγώ αναρωτιέμαι αν μπορεί να υπάρξει αυτό το δημιουργικό και ποιητικό «εμείς» με άλλη μορφή από αυτήν του ζεύγους, από αυτήν των δύο ατόμων που θα ενωθούν ξεπερνώντας το εγώ τους με την αυτοϋπέρβαση που τους δίνει ο έρωτας .

η ιστορική μοναξιά κ το χριστουγεννιάτικο τραπέζι

Υπάρχουν μοναξιές και μοναξιές.
Θέλω να επισημάνω κάποια για την οποία δεν έχω ακούσει πολλά, αν και τη ζούμε όλοι στον «δυτικό κόσμο», την ιστορική μοναξιά. Εννοώ τη μοναξιά που οφείλεται σε ιστορικούς λόγους και ειδικά σε αυτούς που διαμόρφωσαν τις σύγχρονες κοινωνίες έτσι όπως τις έχουν διαμορφώσει.

Ο λεγόμενος δυτικός ή αναπτυγμένος κόσμος βασίστηκε στις αρχές της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης για να ξεφύγει από Πάπες και Βασιλιάδες, και να πει δύο τρεις επιστημονικές αλήθειες χωρίς να φοβάται ότι θα πάει στην κόλαση ή θα του κόψει το κεφάλι καμιά Ιερά Εξέταση. Έτσι η επιστήμη έφερε την ανάπτυξη, η ελευθερία την ανεξαρτησία και μετά …τη μοναξιά.

Το πρόβλημα με την ελευθερία «δυτικού τύπου» βρίσκεται στο ότι απευθύνεται καθαρά στο εγώ - είτε στο εγώ του ατόμου μεμονωμένα, είτε στο εγώ του ανθρώπου συνολικά - και το ενισχύει θέλοντας να του εμφυσήσει δύναμη ανεξαρτησίας από τους δεσπότες του, και καλά κάνει, αλλά δεν το συνδέει με τίποτε άλλο, με καμία άλλη αξία πέρα από τον εαυτό του, πριμοδοτώντας τελικά τον εγωισμό. Έτσι, το αποσυνδεδεμένο εγώ τού σύγχρονου ανθρώπου διαχέεται μέσα στην κοινωνία σαν γενικευμένος εγωισμός σκορπώντας παντού τη μοναξιά.

Η ιστορική μοναξιά δεν είναι ίδιον κάποιων ατόμων που δεν κατάφεραν ή δεν θέλησαν να ενταχθούν σε κάποιο σχήμα (ζεύγος, οικογένεια, σόι, παρέα, ομάδα, κόμμα), είναι πάθηση όλων, απλά κάποιοι ευαίσθητοι την εκδηλώνουν.

Αυτοί που πάσχουν, αυτοί που δεν μπορούν να συμμετέχουν σε σχήματα που δεν τους εκφράζουν, αυτοί που δεν μπορούν να ξεγελάσουν τον εαυτό τους στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι και να γιορτάσουν τη γέννηση ενός θεού που δεν πιστεύουν, αυτοί που γενικά υποφέρουν στις γιορτές, αυτοί είναι οι καταλληλότεροι για να βρουν τη θεραπεία της ιστορικής μοναξιάς, αρκεί να μην την αναζητήσουν στον καναπέ του ψυχαναλυτή, αλλά στο ξεπέρασμα της ιστορίας.

Έρωτας, στο κενό.

Ο έρωτας ανήκει σε μια άλλη κατηγορία συμπεριφοράς από τις συνηθισμένες. Μας αιφνιδιάζει με τις παρενέργειές του όταν εμφανίζεται (ταχυκαρδία, τρέμουλο, ζάλη, διέγερση, κλπ.) και θέτει σε δοκιμασία την ακεραιότητά μας, όπως την αντιλαμβανόμαστε με τη "λογιστική" εκπαίδευση που λαμβάνουμε και τον μηχανιστικό τρόπο που ζούμε.

Ο έρωτας δείχνει ότι δεν είσαι ακέραιος παρά μόνον αγκαλιάζοντας το άτομο που σε ξετρελαίνει.

Εδώ η λογική δεν αρκεί, τα λόγια είναι λίγα, και τίποτε δεν είναι αρκετό.
Ο έρωτας είναι ένα πήδημα στο κενό.
Μπορεί ο άλλος να σου απλώσει χέρι και να περάσεις απέναντι, μπορεί και όχι. Ποτέ δεν ξέρεις, αλλά και ποτέ δεν θα μάθεις, αν δεν το κάνεις.